دوران بارداری یکی از شیرین ترین دورانهای زندگی زنان و خانواده هاست که میتواند به طبع تغییرات فیزیولوژیک دستخوش تغییرات احساسی و عاطفی فراوانی شود.
تمرکز زوج و درمانگرها در این دوران بر روی سلامت جنسی مادر و نوزاد است و در نتیجه سلامت روانی و سلامت جنسی که بخشی از سلامت زنان است ممکن است مغفول بماند این مسیله در جوامع فرهنگی – مذهبی مختلف دستخوش عومل مداخله گر متعددی قرار میگیرد و ابعاد مختلف این مسئله هم از طرف زنان باردار و همسرانشان و هم از سمت درمانگرها نادیده گرغفته میشود .
زنان باردار و همسرانشان اغلب این سوال را دارند که که ایا روابط جنسی در این زمان بی خطر است و برای ادامه روابط زناشویی در دوران بارداری ،زوج چه ملاحظاتی را باید در نظر بگیرند ، آیا رابطه جنسی باعث القا زایمان میشود ،ایا خطر سقط یا زایمان زودرس وجود دارد ،چه مدت بعد از زایمان زوج میتوانند روابط زناشویی را شروع کنند و….
تواتر انجام رابطه جنسی در دوران بارداری در زوج های مختلف بسیار متفاوت است و یک شیب رو به کاهش را با افزایش سن حاملگی نشان میدهد ،علت این مسیله میتواند تهوع و استفراغ بارداری ،ترس از سقط ترس از اسیب به جنین ،ترس از پارگی کیسه آمنیوتیک ،کاهش میل جنسی زنان با تغییرات هورمونی ،احساس ناراحتی بدنی و جسمی ،محدودیتهای فیزیکی ،ترس از فونت مادر و نوزاد باشد
میل جنسی زنان یک تاثیر منفی بعلت تصور منفی زنان از بدن خودشان و کاهش جذابیت میگیرد و با پیشرفت حاملگی ارگاسم و کاهش رضایتمندی زناشویی و مقاربت دردناک هم اضافه میشود .
عوارض بالقوه ای که ممکن است در اثر رابطه جنسی در بارداری ایجاد شود : زایمان زودرس ،عفونتهای التهابی لگن ( pelvic inflematory disease ،خونریزی های حوالی زایمان ، امبولی وریدی ،پارگی رحم ،جداشدن ناکهانی جفت (دکولمان )
- خونریزی : خطر سقط در رابطه جنسی وجود ندارد اما در مورو جفت سرراهی (یعنی زمانی که جفت بخشی یا تمام مدخل سوراخ داخلی سرویکس را میپوشاند )مسیله متفاوت است .در زنان حامله با جفت سر راهی لازم است معاینه واژینال در شرایطی انجام شود که متخصص زنان و اتاق عمل اماده وجود داشته باشد تا در صورت خونریزی امکان انجام اقدامات فوری وجود داشته باشد .یکی از روشهای تشخیص جفت سر راهی انجام سونوگرافی واژینال است که یک پروب غیر قابل انعطاف وارد واژن میشود و چون این پروب وارد سوراخ داخلی سرویکس نمی شود پس خطر خونریزی وجود ندارد ،در نتیجه انچه در معاینه واژینال با سونوگرافی ترانس واژینال متفاوت است مربوط به استفاده از بند انتهایی انگشتان در هنگام معاینه است که در صورت خم شدن ممکن است وارد سوراخ داخلی سرویکس شده و منجر به خونریزی مرگ بار شود .در مورد رابطه جنسی در دوران بارداری هم ورود الت تناسلی مردان به داخل سرویکس اتفاق نمیافتد اما به دلیل خطر خونریزی بالقوه و اینکه این خونریزی ممکن است برای مادر و جنین مرگبار باشند منطقی و عاقلانه است که این دسته از زنان باردار از روابط جنسی به شکل دخول واژینال خودداری کنند .
- امبولی مایع امنیوتیک : این عارضه بسیار نادر ولی کشنده است ،احتمال رخداد ان وجود دارد و در اکثر موارد گزارش شده در دنیا این عارضه باعث مرگ ماد و جنین شده است .معمولا در مواردی اتفاق میفتد که دخول واژینال به همراه دمش هوا به داخل واژن ( air insufflation) ،بنابراین مبیبایست از این کار اجتناب کرد .همچنین زوج در موقعیتهایی که باعث گرادیان هوا با فشار میشود اجتناب کنند (مثل انجام دخول واژینال از عقب )چرا که در این حالت قلب در سطحی پایین تر از سطح عروق متسع شده و پرخون واژن قرار میگیرد .در حاملگی و دوران نفاس ارتباط مستقیم بین عروق واژن و ساختمان عروقی متسع رحمی_جفتی وجود دارد و در صورت فشار زیاد امکان انتقال هوا از کانال سرویکس به داخل وریدهای بزرگ وجود دارد .
- پارگی رحم :بدنبال انقباضات رحم و خصوصا در مواردی که قبلا روی رحم اسکاری ناشی از جراحی های قبلی وجود دارد احتمال پارگی رحم وجود دارد .این اتفاق هم نادر است اما مواردی از ان گزارش شده است .نقش رابطه جنسی در شروع انقباضات رحمی نامشخص است .تحریک نوک پستانها (nipple) و کلیتوریس و در نهایت ارگاسم باعث ایجاد موجی از انقباضات رحمی میشود ،این تحریکات باعث ازاد شدن اکسی توسین درونزاد می شود که میتواند باعث انقباضات رحمی شود .همچنین در داخل مایع منی مقادیر زیادی از پروستاگلندینها وجود دارد که انها هم میتواند باعپث انقباضات رحمی شود و این مسیله خصوصا در رحمهای دارای اسکار و نیز در موارد فاصله کم بین زایمانهای سزارین بیشتر دیده می شود و این انقباضات میتوانند باعث پارگی رحم شوند
- زایمان زودرس : خطر زایمان زودرس در زنان حامله ،متفاوت است و تعدادی فاکتورهای خطر برای ان وجود دارد شامل :سابقه قبلی زایمان زودرس ،حاملگی دوقلو و چند قلو ،نارسایی سرویکس ،جفت سر راهی . در این افراد معمولا پزشک توصیه به عدم رابطه جنسی به شکل دخول واژینال میکند اما در این مسئله به دلیل لحاظ کردن مسایل اخلاقی مطالعات بسیار محدود هستند و شواهد علمی قطعی وجود ندارد .در صورت وجود برخی میکروارگانیسمها مثل واژینوز باکتریال و تریکوموناس احتمال زایمان زودرس بیشتر است و این احتمال با رابطه جنسی ممکن است بیشت شود چرا که در به دنبال رابطه جنسی احتمال کلونیزاسیون میکروارگانیسمها در داخل واژن بیشتر میشود و تحریک کلیتوریس و ازاد شدن پروستاگلندین از سرویکس و پروستاگلندینهای موجود در منی هم این خطر را ممکن است افزایش دهند .
- نرم شدن دهانه رحم (cervical ripening) ۲-۴ساعت پس از مقاربت فاکتورهای پروستاگلندین در سرویکس غلظتشان بالا میرود و حدود ۱۰-۵۰ برابر میزان پایه میشود ،در برخی مطالعات دیده شده که افراد دارای مقاربت نسبت به گروه شاهد حدود ۴ روز زودتر زایمان کردند اما در اپگار نوزادان یا موفقیت در زایمان واژینال تغییری دیده نشده است .به طور کلی هیچ شواهدی معتبری وجود ندارد که مقاربت باعث بهبود امتیاز bishop و شروع خودبخودی دردهای زایمان در زمان ترم میشود و شواهدی هم بر ایجاد عوارض به دنبال مقاربت در زمان ترم نیست بنابراین اگر زنان باردار در این زمان از حاملگی تمایل به ادامه رابطه زناشویی دارند و از نظر طبی و مامایی محدودیتی برای ان ندارند ،احتمالا دخول واژینال اسیب زا نیست .
- عفزنتهای التهابی داخل لگن ( pid): یک تصور اشتباه این است که حاملگی مانع عفونتهای منتقله از راه جنسی (STD) و عفونتهای لگنی میشود .این درک اشتباه میتواند باعث تاخیر در تشخیص و درمان مادر مبتلا و در نتیجه عوارض بیشتر مادری و جنینی شود .از نظر تئوریک به واسطه وجود barrier های موجود در رحم (پلاک موکوسی دهانه رحم و اتصال دسیدوا جداری )و کپسولاریس در ۱۲ هفته حاملگی احتمال PID از طریق عفونتهای بالارونده از واژن کاهش می یابد ،اگر چه تا قبل از ۱۲ هفته این محافظت وجود ندارد و عفونتهای بالارونده از واژن ممکن است رخ بدهند ،همچنین احتمال عود عفونتهای لگنی و دستکاه تناسلی فوقانی در حاملگی وجود دارد و در این دوران دز صورت وجود دردهای شکمی بایست این میسئله را مد نظر داشت و حتی احتمال ابسه های لوله ای -تخمدانی وجود دارد (Tuboovarian abcess)
زنان باردار در خصوص ادامه رابطه جنسی واژینال در دوران بارداری به دو دسته تقسیم می شوند :
- زنان کم خطر ( low risk) حاملگی های تک قلو بدون علامتی از عفونتهای واژینال ،زنان باردار بدون سابقه زایمان زودرس یا پارگی زودرس کیسه امنیون ، عدم وجود جفت سر راهی ، نداشتن خونریزی در دوران حاملگی
- زنان پر خطر (high risk ) حاملگی های دو قلو و بیشتر ، سابقه زایمان زودرس و پارگی زودرس کیسه امنیون ،سابقه خونریزی و سقط مکرر، کلونیزاسیون باکتری هایی مثل واژینوز باکتریال و تریکوموناس در واژن ،نارسایی سرویکس ،فرد یا همسرش مولتی پارتنر باشند (در این افراد کلونیزاسیون باکتری ها در دستگاه تناسلی بیشتر است )
البته در گروه پرخطر ،شواهد علمی برای توصیه یا عدم توصیه به مقاربت وازژینال کافی نیست
دوران نفاس :
اغلب بیماران این سوال را دارند که چه موقع پس از زایمان میتوانند رابطه جنسی را از سر گیرند ؟از نظر تئوریک شروع زودرس مقاربت بعد از زایمان با خطر باز شدن بخیه ها ،عفونت ،از هم گیسختگی زخم( dehiscence )، خونریزی و هماتوم یا تشکیل فیستول همراه است .این عوارض بیشتر در پارگی های درجه ۳ و ۴ یا اپیزیوتومی خط وسط (midline) ودر موارد اندومتریوزیس بیشتر رخ میدهد .اغلب این عوارض در دو هفته اول پس از زایمان رخ میدهند و اکثر زنان هم در این مدت و تا زمان عدم بهبودی کامل زخم تمایل به رابطه جنسی واژینال ندارند .شایعترین عارضه مقاربت دردناک (dysparonia)خصوصا در ۱-۲ماه اول بعد از زایمان .همچنی در صورت زایمان با کمک ابزار این مقاربت دردناک شایعتر است .ادیس پارونی ممکن است به علت کاهش استروژن ودر نتیجه خشکی واژن در دوران شیردهی ادتمه یابد .
اگر پارگی درجه ۳ و ۴ نباشد و یا اصلا پارگی پرینه وجود نداشته باشد زوج میتوانند زودتر فعالیت جنسی و مقاربت واژینال داشته باشند .بنابرابن زوج می توانند بعد از زایمان به محض اینکه احساس راحتی داشتند مقاربت واژینال داشته باشند و در صورت درد از ژلهای لوبریکانت و استروژن واژینال استفاده کرد و به بیمار اطمینان داد کا این علایم موقتی است و رفع خواهد شد
بحث :
برقراری رابطه جنسی در دوران بارداری امکان پذیر است و محدودیتها و ممنوعیتهای اندکی در خانمهای کم خطر وجود دارد بنابراین این اطمینان دهی به زوجها بخش مهمی از مراقبتهای معمول دوران بارداری می باشد .در حاملگی های پر خطر هم شواهد علمی کافی برای منع از مقاربت واژینال کامل نیستند اما عاقلانه است که عواقب تئوریک را در نظر گرفته وبه زوج مشاوره دهیم که اگر چه مقاربت واژینال یک روش قابل قبول و توصیه شده برای القا لیبر نیست ،ولی اگر زوجبی تمایل به ادامه رابطه داشته و محدودیتی از نظر مامایی ندارند می توانند به رابطه زناشویی ادامه دهند .
استرسهای مربوط به روابط زناشویی در زوجها شایع است که ممکن است باعث اختلالات ارتباطی در زوجین شود ،مراقبین بهداشتی از جمله ماماها و متخصصین زنان میبایست از زنان باردار درباره احساسات و نگرانی های ارتباطی و زناشویی انها سوال کنند و موارد نیازمند درمان را شناسایی و به مراکز تخصصی در این زمینه ارجاع کنند تا این استرسها در زنان و خانواده به حداقل برسند
